PAGANINI’NIN BİR TEMASI ÜZERİNE RAPSODİ

Notalar ve Notlar’da Sergei Rachmaninov’u ikinci kez ziyaret ediyoruz ancak bu kez ülkesinde değil, ABD’de buluşacağız besteciyle. Bir önceki ziyaretimizde Rusya’da yaşıyordu ve orada başarılı bir piyano virtüözü* ve besteci olarak anılıyordu. Ne zaman ki 1917 Devrimi gerçekleşti, burjuva tarzı müzik yapmakla aşağılandığı ülkesinden ayrılmak zorunda hissetti kendini. Ömrünün sonuna kadar yurt özlemi çekmesine rağmen, geri dönmeyi tercih etmedi. Bu platformda, farklı tercihlerde bulunan Rus meslektaşlarının yaşadıklarına da şahit olduk. Rachmaninov gibi dönmemek üzere gidenler, Prokofiev gibi gidip, geri dönenler, Shostakovich gibi hiç gitmeyenler. Hepsi zor, hepsi sarı veya griye bulanmış hikayeler...

'Paganini’nin Bir Teması Üzerine Rapsodi', Rachmaninov’un yerleştiği ve topraklarında öldüğü ABD’de bestelediği ender eserlerden biri. Eser, müzik tarihinin en ünlü keman virtüözlerinden biri olan Niccolo Paganini’nin ruhunu da taşıyor. Paganini’nin icrası oldukça güç 24 keman kapriçyosundan* sonuncusu, pek çok besteci gibi, Rachmaninov’a da esin kaynağı olmuş. O da, bu temadan yola çıkarak solo piyano ve orkestra için 24 varyasyon besteliyor ve ülkesinden ayrı olmanın yarattığı hüznü esere adeta dokuyor. Zaman içerisinde film endüstrisinin de dikkatini çeken ve 1980 yılında ‘Zamanın Bir Yerinde’ (Somewhere in Time) filminde, 1994 Bafta En İyi Film Ödülü’nü alan ‘Bugün Aslında Dündü’de (Groundhog Day) kullanılan 18. varyasyon, oldukça melankolik ve büyüleyici bir eser.

Rachmaninov, 20. Yüzyıl’da yaşamış olmasına rağmen, eserlerinde 19. Yüzyıl romantizmini yaşatmış bir besteci. Bunda genç yaştayken tanıştığı ve büyük hayranlık duyduğu Tchaikovsky’nin de etkisi var kuşkusuz. Rachmaninov’un ‘beni, yeni başlayan bir genci, sanki dengiymiş gibi dinledi’ diyerek andığı Tchaikovsky, onu varisi olarak görmüş olabilir. İki büyük dünya savaşına ve ülkesindeki devrimlere tanıklık eden Rachmaninov, tüm bunlara, işte bu ‘zamanı geçmiş' romantizmiyle direnmiş gözüküyor. Bugün bizlere ulaşan müziği zamansızlığını kanıtlıyor oysa... 

Rachmaninov'la vedalaşmıyoruz, henüz değil...

* Anlamlarına, Klasik Müzik Terimleri sayfasında yer verilmiştir. (Arşiv: Ekim 2013)
** Rachmaninov Diğer Eserler (Arşiv: Ocak 2014)

http://www.youtube.com/watch?v=2pdbPE5SQ_0